Šta su imenice u srpskom jeziku?

Šta su to imenice?

Da li vam se desilo da mislite da znate imenice u srpskom jeziku i sve o njima, a onda se ispostavi da nije baš tako i da nakon dobro poznate definicije zaćutimo? U nastavku sledi sve ono što bi trebalo znati o imenicama.

Imenice su samostalne promenljive reči koje označavaju neko biće, predmet ili pojavu – pojam uopšte, kao i skup osobina (Marko, Ana, kuća, pas, ljubav, sreća, šećer, trčanje, pantalone, deca).

Imenice pripadaju otvorenoj klasi reči i sadrže sledeće kategorije: rod, broj i padež.

Imenice u srpskom jeziku određuju se kao prirodnog i gramatičkog muškog, ženskog i srednjeg roda.

Izvorni govornici srpskog jezika uglavnom nemaju problema u određivanju roda imenica pri gramatičkoj analizi i već u nižim razredima osnovne škole učenici nauče da utvrde rod jednostavnim testom: stavljanjem odgovarajućeg oblika, na primer, pokazne zamenice taj, ta, to ispred imenica. Taj se odnosi na muški, ta na ženski, a to na srednji rod.

Imenice razlikuju dva gramatička broja – jedninu (singular)  i množinu (plural). U srpskom jeziku postoji grupa imenica koja se naziva pluralia tantum i odnosi se na imenicu koja se pojavlje isključivo u množini (pantalone, gaće, naočare, makaze, sanke, pluća, pleća).

Veliki broj naziva jela takođe se javlja u obliku pluralia tantum (ćevapčići, ražnjići, sarmice, uštipci, vanilice itd.).

Kategorija padeža podrazumeva različite nastavke koji se dodaju na gramatičku osnovu.

Poznaju podelu prema dva kriterijuma:

• Semantičkom ili značenjskom
• Formalnom ili obličkom 

Prema značenju                

Prema semantičkom kriterijumu imenice se dele na osam vrsta ili skupina:

• Vlastite – posebna imena pojedinih bića i predmeta (lična imena, imena životinja, imena zemalja, gradova, reka, planina, mora, kontinenata, imena nebeskih tela): Milanka, Sara, Dzeki, Beograd, Nemačka, Mesec, Dunav, Kopaonik itd.)
• Zajedničke imenice – označavaju imena bića, predmeta i pojava sa zajedničkim osobinama: učenik, sestra, majka, list, drvo, avion.
• Zbirne imenice – one koje svojim jedninskim oblikom označavaju više bića ili predmeta iste vrste uzetih iz skupa: granje, kamenje, klasje, lišće, jagnjad, pilad. Iz zbirnih imenica proizilaze kolektivne.
• Kolektivne imenice – označavaju skupove živih bića, kolektiva: seljaštvo, Srpstvo, Slovenstvo, učiteljstvo. Ova vrsta imenica po pravilu nema oblik množine.
• Gradivne imenice – svojim jedninskim oblikom označavaju ili celinu ili najmanju ili najveću količinu materije koju označavaju: voda, vino, žito, mleko, pesak, ulje.
• Apstraktne imenice – svojim jedninskim oblikom označavaju nešto neopipljivo, nešto što se samo zamišlja ili oseća: ljubav, sreća, tuga, strah, lepota, mladost, daljina.
• Glagolske – imenice koje svojim jedninskim oblikom označavaju radnju, stanje ili zbivanje: pisanje, kopanje, vožnja, seoba, svitanje.

• Promena imenica IV vrste

• Promena imenica II vrste

Po II imeničkoj vrsti menjaju se imenice srednjeg roda koje se u nominativu jednine završavaju vokalom –e, npr. ime, dete, bure (N. ime – G. imena – D. imenu – A. ime – V. ime – I. imenom – L. imenu).

Prema obliku

Prema formalnom kriterijumu imenice u srpskom jeziku dele se na četiri vrste promene koje su u morfologiji poznatije kao „Stevanovićeve vrste“. Utvrdio ih je srpski lingvista Mihailo Stevanović (1903 – 1991) u svojoj velikoj deskriptivnoj i normativnoj gramatici Savremeni srpskohrvatski jezik (1964).

Vrste promena odredjuju se prema završetku osnove i obliku nominativa  jednine.

Promena imenica I vrste

Po I imeničkoj vrsti menjaju se imenice muškog roda koje se u nominativu jednine završavaju suglasnikom, npr. grad, učenik, prozor (N. grad – G. grada – D. gradu – A. grada – V. grade – I. gradom – L. gradu).

Promena imenica III vrste

Po III imeničkoj vrsti menjaju se imenice ženskog i muškog roda koje se u nominativu jednine završavaju na –a, npr. žena, vladika, sreća, učiteljica, Nikola (N. žena – G. žene – D. ženi – A. ženu – V. ženo – I. ženom – L. ženi).

Po IV imeničkoj vrsti menjaju se imenice ženskog roda koje se u nominativu jednine završavaju suglasnikom, npr. mladost, radost, strast, pamet (N. mladost – G. mladosti – D. mladosti – A. mladost – V. mladosti – I. mladošću/mladosti – L. mladosti).

Imenice u srpskom jeziku – Savet pri analizi imenica

Kada ste iz teksta izdvojili imenice od ostalih vrsta reči krećete sa analizom imenica. Najpre odredite rod (muški, ženski ili srednji), zatim broj (jednina ili množina) i padež u kome se imenica nalazi. Sledeći korak u analizi jeste određivanje vrste imenica prema kriterijumu značenja (osam vrsta imenica) i kriterijumu oblika („Stevanovićeve vrste“).

Vi to možete! Srećno!

Izvori: Živojin Stanojčić, Ljubomir Popović. Gramatika srpskog jezika, Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, 1995, str. 71 – 83.

Preporučujemo da pročitate:

• Kako ubrzati rast kose prirodno – 7 saveta!
• Kako da izgledate lepo bez šminke – 10 korisnih saveta
• Kako pravilno oprati kosu – vodič za pravilno pranje!
• Kolagen ~ sve što treba da znate o ovom proteinu