Glacijalni proces – aktivnost leda i lednika
Led i lednici imaju značajnu i specifičnu ulogu u oblikovanju reljefa Zemlje, što podrazumeva eroziju, transport i depoziciju ili akumulaciju velikih masa razorenog različitiog stenskog materijala. Postoji uzajamni odnos između leda i klime. Led u znatnoj meri utiče na klimatske uslove i definiše klimatske zone, odnosno nadmorska visina i geografska širina određuju uslove za formiranje večitog snega i leda. Poznato je da su se kroz geološku istoriju smenjivale faze intenzivnog zaglečeravanja pokrovnog tipa, sa fazama otopljavanja, čiji su se efekti sačuvali u stenskom materijalu iz različitih geološki epoha.
Poslednja velika glacijacija dogodila se u starijem kvartaru, odnosno pleistocenu. Stoga se najveći deo poslednje geološke periode naziva i ,,ledeno doba”, u kome su se smenjivale faze pojačanog zaglečeravanja sa fazama otopljavanja ledenih masa.
Tokom izučavanja ove epohe utvrđena su 4 glacijalna perioda:
- Ginc
- Mindel
- Ris
- Virm
Oni su bili razdvojeni toplijim, interglacijalnim fazama. Prve tri faze su dobile naziv po rekama u razvođu dunavskih desnih pritoka Ilera i Leha u Bavarskoj i severnoj Austriji, a Virm po pritoci reke Izera. Za glacijacije je vezano zasipanje i nagomilavanje ledničkog materijala, a za interglacijalne periode povlačenje glečera i prepuštanje njegovih dolina fluvijalnoj eroziji.
Najmlađa i najkraća perioda istorije Zemlje otpočela je pre otprilike 1800000 godina. Deli se na dve epohe, pleistocen i holocen.
Pleistocen obuhvata vreme trajanja od oko 1790000, dok je granica između pleistocena i holocena, odnosno početak savremenog doba 10000 godina u odnosu na sadašnjost.
Savremeni ledeni pokrivač statistički posmatrano zauzima oko 11% površine kopna, dok je u pleistocenu zahvatao i do tri puta veća prostranstva. Oblast večitog leda i snega sada pokriva mnoge visoke planinske predele i delove kontinenata. Naročito brojna ostrva polarnih širina, od kojih se impozantnošću izdvajaju krupni pokrovi leda na Antarktiku i Grenlandu, gde na pojedinim mestima dostižu debljinu i do 3 km.
Snežna granica određuje područja razvoja glacijalnog procesa. To je visinska zona, granica pozitivnog i negativnog bilansa količine toplote koju Zemlja prima od Sunca. Snežna granica (granica večitog leda i snega) nije uvek jasno izražena.
Ona se u Alpima kreće od 2400 do 3100 m nadmorske visine, na Kilimandžaru je iznad 5080 m, a na Himalajima oko 5600 m. Smatra se da morska voda mrzne do dubine od 200 m, odnosno do kontinentalnog praga. Krive koje povezuju sve delove terena sa istom visinom snežne granice su izohione.
Geomorfološki proces koji definiše dejstvo snega, leda i niskih temperatura (mraza) na razvoj reljefa naziva se glacijalni proces.
Formiranje glečerskog leda je posledica dugotrajnog nagomilavanja snega, koji se godinama ne otapa u uslovima niskih temperatura. Pokrenuti led (lednik), zavisno od inicijalnog reljefa, počinje da se kreće niz padinu, gravitaciono ili od centra zaglečeravanja. Naglo pokrenuta masa nagomilanog snega niz strmu padinu naziva se lavina. Brzina kretanja velike količine snega može da iznosi i nekoliko desetina metara u sekundi. To može da u alpskim terenima izazove katastrofalne posledice.
Lednici svojom aktivnošću imaju veoma značajnu ulogu u oblikovanju reljefa. Ona se pre svega ogleda u eroziji, zatim u transportu razorenog materijala.
Prema mestu postanka i načinu razvića mogu se izdvojiti dva tipa lednika: pokrovni i alpski.
Pokrovni tip čine veliki ledeni pokrivači razvijeni u polarnim oblastima. Ukoliko prekriva veliku površinu unutar kontinenata, onda se takav tip naziva još i kontinentalni tip ili inlandajs. Prisutni su na Antarktiku i na Grenlandu. Alpski tip se javlja u Alpskim masivima.
S obzirom da se lednici visokih predela kreću nekadašnjim rečnim dolinama, poznati su još i pod nazivom dolinski lednici. Dolinski tip lednika se danas javlja u visokoplaninskim predelima svih kontinenata izuzev Australije.
O ovoj temi možete pogledati još i na ovom linku.
