Krstaški ratovi kao paradigma verskog fundamentalizma srednjeg veka

Da bi se što bolje pokazao direktan uticaj verskog fundamentalizma na formiranje bogoslovskog stava u određenom istorijskom trenutku, uzmimo primer krstaških ratova. Pomoću krstaških ratova će se analizirati verski fundamentalizam kroz okvir Hrišćanske Crkve. Ali ova dešavanja vezano za krstaške ratove biće razjašnjena iz ugla hrišćanstva, islama i judaizma.

Krstaški ratovi (1095 – 1270)

Krstaški ratovi su dobra podloga za istraživanje verskog fundamentalizma u Srednjem veku. Daju istorijsko-teološku pozadinu međusobnog sukoba hrišćana i muslimana. Krstaški ratovi u sebi sadrže i objektivizuju prirodu verskog fundamentalizma u sudarima verskih civilizacija. To su događaji kao što su:

1) Prvi pad Carigrada 1204.godine

 2) Osnivanje Jerusalimskog kraljevstva  i

 3) Konačan pad Carigrada 1453.god.

 Ovi događaji verovatno predstavljaju možda najvažnije momente istorije Srednjeg veka koji su imali svoj značaj u životu Crkve. Ključni pojmovi u ovom tekstu su: verski fundamentalizam, krstaški ratovi, istorija Crkve, islam i hrišćanstvo.

Pojava verskog fundamentalizma

U 20. Veku svet je zaprepastila pojava verskog fundamentalizma u skoro svakoj religiji. Pojavni oblici fundamentalizma su šokantni (pucnjave u džamiji…). Naime verske fundamentaliste ne interesuju vrednosti savremenog sveta kao sto su: demokratija, verska tolerancija.

Verski fundamentalizam je jedan negativni društveni fenomen. Ovaj fundamentalizam je naime ratni oblik pobožnosti (naročito vidljivo u krstaškim ratovima). Može se okarakterisati kao verska tradicija u stanju rata čiji pobornici smatraju da se bore za opstanak u jednom neprijateljski nastrojenom okruženju. Sam naziv fundamentalizam je problematičan sam po sebi američki protestanti su prvi uveli ovu reč u crkvenim krugovima.

Naime, početkom 20. veka neki američki protestanti su sebe nazivali fundamentalistima

To su učinili kako bi napravili razliku između sebe i liberalnijih protestanata. Zato što su po mišljenju fundamentalista ovi liberalni protestanti iskrivnjavali pravo učenje hrišćanstva. Ovim su fundamentalisti težili da se vrate temeljima tj. da iznova stave akcenat na fundamente hrišćanskog bogoslovlja. Njega su poistovetili sa bukvalnim tumačenjem svetog pisma i prihvatanjem određenih dogmi. Naime od tada se termin fundamentalizam koristi za reformatorske pokrete i u drugim religijama.

 Svaki fundamentalizam je jedinstven i ima svoju vlastitu dinamiku. Ali takođe pojam fundamentalizam ostavlja utisak da su fundamentalisti po svojoj prirodi okrenuti prošlosti, dok su zapravo njihove ideje moderne. Primer za ovu tvrdnju su američki protestanti koji su želeli da se vrate fundamentima na jedan veoma moderan način. Takođe se tvrdilo da se ovaj hrišćanski termin ne može odgovarajuće primeniti na pokrete koji imaju potpuno različite prioritete.

Termin verski fundamentalizam i njegova pogrešna upotreba

Naime jevrejski i muslimanski fundamentalisti se ne bave puno verskom doktrinom što je suština kod hrišćana. Doslovan prevod pojma fundamentalizam na arapskom jeziku daje nam reč koja se odnosi na proučavanje izvora raznih pravila i principa islamskog prava. Većina fundamentalista na zapadu se ne bavi ovom islamskom naukom već oni imaju sasvim drugačije ciljeve.

 Zato nas pogrešna upotreba termina fundamentalizam može dovesti do pogrešnog zaključka. Verski fundamentalisti su zapravo u sukobu sa neprijateljima čija se politika doživljava kao neprijateljski nastrojena.

Prema samoj religiji kao takvoj oni se plaše uništenja i nastoje učvrstiti svoj identitet oživljavajući pojedine doktrine i običaje iz prošlosti. Iz ovih osnovnih odrednica koje imaju za cilj da bliže odrede značenje verskog fundamentalizma vraćamo se glavnoj tački ove teme: krstaškim ratovima.

Fundamentalizam kao odlika krstaških ratova

 Krstaški ratovi se moraju smatrati kao fenomen koji svojim značenjem izlazi iz okvira crkvene istorije i ako primarno podpada pod taj okvir i postaje predmet sociološko-političkih studija. Osnova krstaških ratova je sukob hrišćana i muslimana. Naime početno arapsko islamsko osvajanje od 7. do sredine 8. veka uspostavilo je islamsku vladavinu u Severnoj Africi, na Iberiskom poluostrvu, Persiji, severnoj Indiji. Ali u kasnom 11. veku hrišćani su ponovo zadobili kontrolu nad zapadnim Mediteranom, osvojili su Siciliju i zauzeli Toledo. Sada dolazimo do ključne 1095.god. I čuvenog sabora u Klermonu pod papom Urbanom drugim koji će pozvati hrišćanski Zapad u Krstaški rat protiv muslimanskih nevernika u cilju oslobađanja svetih mesta hrišćanske vere.

 Da se ne bi bavili detaljima uzroka ovih sukoba jer ih ima mnogo, pre svega ćemo govoriti o fenomenu krstaških ratova i činiocu verskog fundamentalizma koji ih oblikuje. Uzroci sukoba hrišćanstva i islama ne leže u trenutnim fenomenima već pre svega potiču iz prirode ove dve religije i civilizacije koje su na njima zasnovane. Sukob je pre svega bio proizvod razlike (posebno muslimanske ideje islama kao načina života koji ujedinjuje religiju i političku nasuprot hrišćanskoj ideji odvojenih područja delovanja Boga i cezara).

Sukob dve religije  

Sukob je poticao i zbog sličnosti među njima (obe religije su monoteističke skroz drugačije od politeističkih religija i ne mogu lako da asimiluju dodatna božanstva, a svet više dualističkim pojmovima: mi-oni). Ali obe religije su misionarskog tipa. Od početka islam se širio osvajanjem, a u nekim slučajevima taj princip je važio i za hrišćanstvo. Zato paralelne ideje džihada i krstaških ratova podsećaju jedna na drugu. Širenje islama u 7. veku bilo je udruženo sa velikim migracijama arapskih naroda u zemlje Vizantije i Persije. Nekoliko vekova kasnije krstaški ratovi su dobrim delom bili proizvod ekonomskog rasta, ekspanzije stanovništva.

Prvi krstaški rat

 Za vreme prvog krstaškog rata jedan vizantijski posmatrač je napisao da je to izgledao kao velika migracija stanovništva. Naime, prvobitni čisti verski razlozi za nastanak krstaških ratova sa jasnom bogoslovskom podlogom na Zapadu prerastaju u razne društvene sfere života hrišćana Srednjeg veka. Snaga vere koja je bila prisutna kod ratnika vremenom se gubila te se jasno moglo videti da je rat najmanje započet zbog verskog entuzijazma. Veliki broj primera na suživot stvoren između hrišćana i muslimana na Istoku anulirani su retkim, ali upečatljivim divljačkim potezima vojski i sa jedne i sa druge strane koji su ubrzo opravdavani verskom netrpeljivošću.

U hrišćanskim redovima, a naročito kod njihovih duhovnih lidera stalno je bila prisutna želja da se u okrilje hrišćanstva vrate svetinje koje su pripadale hrišćanima. Sa druge strane, rezultat bio stvaranje hrišćanske kolonije. To jest, države na Bliskom istoku koja u sebi nije nosila puno toga duhovnog. Islamski odgovor je u početku bio mlak, ali je kasnije bio veoma oštar i ubitačan zahvaljujući redu planinskih mučenika takozvanih asasina koji su slobodno možemo reći bili prethodnica današnjeg islamskog terorizma.

U ovakvim okolnostima u uslovima skoro stalnih ratova hrišćana i muslimana hrišćansko muslimansko okruženje postaje izvorno tlo za razvoj takvih ideologija. U okviru samih njihovih religija koje će poprimiti karakter fundamentalizma i koji će se kao takav projektovati u odnosima ovih religija sve do današnjih dana.

Aleksandra Stošić